Parafia Św. Klemensa w Lgocie Wielkiej

Archiwum Parafialne

Od początku istnienia parafii, aż do końca XVI w., nie zachowały się żadne dokumenty w miejscowym Archiwum Parafialnym. Brak także jakichkolwiek wzmianek, że w ogóle takie były. Najstarsze wiadomości o archiwaliach kościoła lgockiego pochodzą z pierwszej połowy XVII w. Od 1614 r. w Archiwum Parafialnym w Lgocie Wielkiej był przechowywany najstarszy oryginalny dokument, stwierdzający zapis w wysokości 500 złp, który został ulokowany na dobrach Nowej Wsi (Borowie) przez dziedzica wsi Brudzice Kazimierza Jackowskiego. Zasób lgockiego Archiwum Parafialnego w pierwszej połowie XVII w. stanowiły nadto następujące dokumenty:

a. Potwierdzenie erygowania Bractwa Różańca św. w parafii Lgota Wielka przez arcybiskupa Jana Wężyka w 1631 r.

b. Zapis gruntów w Wiewiórowie Szlacheckim na rzecz Kościoła lgockiego, uczyniony przez dziedzica Wiewiórowa Pawła Wiewiórowskiego w 1641 r.

W drugiej połowie XVII w. zbiór archiwaliów, zgromadzonych w kancelarii parafialnej w Lgocie Wielkiej, został znacznie powiększony. Oprócz wymienionych już dokumentów były przechowywane także księgi metrykalne oraz wytworzone w ostatnim czasie różne akta. Najstarsza, udokumentowana księga metrykalna parafii lgockiej była prowadzona od 1653 r. Prawdopodobnie były w niej prowadzone równocześnie trzy rodzaje zapisów metrykalnych: ochrzczonych, małżeństw i zmarłych. Zasób miejscowego Archiwum Parafialnego w drugiej połowie XVII w. tworzyły następujące archiwalia: (1) księgi metrykalne, (2) dokumenty:

1. Księgi metrykalne:

a. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum parochialis in Lgota 1653 - 1660.

b. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum parochialis in Lgota  1660 - 1671.

c. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum parochialis in Lgota 1671 - ?

2. Dokumenty:

a. Zapis w wysokości 200 złp, który został ulokowany na dobrach Orzechówka przez dziedziczkę Annę Wiewiórowską w 1670 r.

b. Zapis w wysokości 200 złp, dokonany przez proboszcza i dziedzica części Lgoty Wielkiej Stanisława Wiewiórowskiego            w 1673 r.

c. Zapis w wysokości 100 złp, który został ulokowany na dobrach Golach przez dziedzica Mikołaja Urbańskiego w 1675 r.

d. Zapis w wysokości 300 złp, który został ulokowany na dobrach Wiewiórowa Szlacheckiego przez dziedzica Kacpra Bielskiego  w 1685 r.

Stan lgockiego Archiwum Parafialnego w XVIII w. powiększył się o następne akta, które zostały wytworzone przez miejscową kancelarię parafialną. Archiwalia były przechowywane przez proboszczów na plebani, gdzie mieściła się również kancelaria. Zespół akt do 1750 r. stanowiły nadal księgi metrykalne i dokumenty, choć przez jakiś czas w parafii była także prowadzona księga podatkowa. Protokół z wizytacji parafii lgockiej, przeprowadzonej dnia 4 sierpnia 1729 r., podał, że były prowadzone księgi metrykalne i księga podatkowa. Wyliczenie kolejno tych ksiąg wskazuje na prowadzenie zapisów poszczególnych rodzajów aktów metrykalnych w osobnych księgach. Trudno ustalić przez jaki czas w parafii lgockiej była prowadzona księga podatkowa, ponieważ protokół z wizytacji generalnej w 1744 r. już jej nie wymienia, zaś jako archiwalia zostały tam podane księgi metrykalne (chrztów, ślubów i pogrzebów) oraz różne dokumenty. Do wymienionych już siedemnastowiecznych dokumentów został dołączony jeszcze jeden z 1719 r., a dotyczący zapisu w wysokości 100 złp, ulokowanego na dobrach w Stróży przez dziedzica Wawrzyńca Muchnickiego.

W drugiej połowie XVIII w. został sporządzony pierwszy katalog wszystkich oryginalnych dokumentów Archiwum Parafialnego   w Lgocie Wielkiej, a także zostały wymienione metryki i inne księgi. Księgi metrykalne z niewiadomych powodów zostały nieco zniszczone, natomiast te, które się zachowały, zostały ze sobą połączone, tworząc jednocześnie nowe jednostki archiwalne. Stan archiwaliów pod koniec XVIII w. przedstawiał się następująco:

1. Księgi metrykalne:

a. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum parochialis in Lgota  1660 - 1671.

b. Liber metricarum ecclesiae parochialis in Lgota.1716 - 1753.

c. Liber metricarum ecclesiae parochialis in Lgota 1760 - 1783.

d. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum ecclesiae Lgotensis sub regimine reverendi Michaelis Sulimae Kamiński eiusdem ecclesiae rectoris anno septimo a possessione eius inceptus, scilicet die 15 Maii anno Domini 1783 - 1800.

2. Inne księgi:

a. Mszały stare - 2.

3. Dokumenty:

a. Zapis w wysokości 500 złp, który został ulokowany na dobrach Nowej Wsi (Borowie) przez dziedzica wsi Brudzice      Kazimierza Jackowskiego w 1614 r.

b. Potwierdzenie erygowania Bractwa Różańca św. w parafii Lgota Wielka przez arcybiskupa Jana Wężyka w 1631 r.

c. Zapis gruntów w Wiewiórowie Szlacheckim na rzecz Kościoła lgockiego, uczyniony przez dziedzica Wiewiórowa               Pawła Wiewiórowskiego w 1641 r.

d. Zapis w wysokości 200 złp, który został ulokowany na dobrach Orzechówka przez dziedziczkę Annę Wiewiórowską w 1670 r.

e. Opis wizytacji archidiakona uniejowskiego Stafana Wydzgi w 1683 r.

f. Zapis w wysokości 300 złp, który został ulokowany na dobrach Wiewiórowa Szlacheckiego przez dziedzica Kacpra Bielskiego   w 1685 r.

g. Opis wizytacji archidiakona uniejowskiego w 1712 r.

h. Opis wizytacji generalnej archidiakona gnieźnieńskiego Bonawentury Turskiego w 1747 r.

i. Opis wizytacji, przeprowadzonej przez Franciszka Grochowalskiego w 1763 r.

j. Wyciąg z ksiąg Kapituły Metropolitalnej w Gnieźnie z 1769 r., mówiący o powstaniu parafii w Lgocie Wielkiej.

k. Opis zamiany gruntów Kościoła lgockiego w 1794 r.

Z niewyjaśnionych powodów w wykazie wszystkich aktów Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej pomiędzy 1750 - 1800 r. nie zostały uwzględnione dokumenty, które stanowiły część zespołu akt w pierwszej połowie XVIII w. Dopiero opis beneficjum kościelnego w Lgocie Wielkiej z dnia 23 listopada 1803 r. wymienił niektóre opuszczone dokumenty, wśród których znalazły się:

a. Zapis w wysokości 200 złp, dokonany przez proboszcza i dziedzica części Lgoty Wielkiej Stanisława Wiewiórowskiego            w 1673 r.

b. Zapis w wysokości 100 złp, który został ulokowany na dobrach Golach przez dziedzica Mikołaja Urbańskiego w 1675 r.

c. Zapis w wysokości 100 złp, ulokowany na dobrach w Stróży przez dziedzica Wawrzyńca Muchnickiego w 1719 roku.

W latach 1800 - 1850 zasób Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej uległ zmianie, gdyż zostały zgromadzone akta, których twórcą, na przestrzeni pięćdziesięciu lat, była miejscowa kancelaria parafialna. Poza tym pewna część dokumentów archiwalnych została zagubiona. Proboszcz lgocki ks. Jan Gorelski w liście do dziekana brzeźnickiego z dnia 10 kwietnia 1826 pisał, iż zaginęły następujące dokumenty:

a. Zapis w wysokości 500 złp, który został ulokowany na dobrach Nowej Wsi (Borowie) przez dziedzica wsi Brudzice Kazimierza   Jackowskiego w 1614 r.

b. Zapis gruntów w Wiewiórowie Szlacheckim na rzecz Kościoła lgockiego, uczyniony przez dziedzica Wiewiórowa Pawła    Wiewiórowskiego w 1641 r.

c. Zapis w wysokości 200 złp, który został ulokowany na dobrach Orzechówka przez dziedziczkę Annę Wiewiórowską w 1670 r.

d. Zapis w wysokości 200 złp, dokonany przez proboszcza i dziedzica zęści Lgoty Wielkiej Stanisława Wiewiórowskiego w 1673 r.

e. Zapis w wysokości 300 złp, który został ulokowany na dobrach Wiewiórowa Szlacheckiego przez dziedzica Kacpra Bielskiego  w 1685r.

f. Zapis w wysokości 1000 złp, który został ulokowany na dobrach Wrzesiny w 1688 roku.

Pomimo braku znacznej liczby dokumentów, podział archiwaliów pozostał nadal ten sam, a dodatkowo zespół akt wzbogaciły następujące pozycje:

1. Księgi metrykalne:

a. Księga metrykalna z lat 1783 - 1800 została poszerzona o następne 5 lat, tak więc obejmowała ona zapisy metrykalne z  lat    1783 - 1805.

b. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum ecclesiae Lgotensis sub regimine reverendi Jacobi Nikolai Lefranc eiusdem ecclesiae rectoris anno tertio a possessione eius inceptus, scilicet die 1 Januarii anno Domini1806 - 1824.

c. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum ecclesiae Lgotensis sub regimine Joannis Cantii de Dukla Gorelski canonici cathedralis Kielcensis eiusdem ecclesiae Lgotensis rectoris anno nono a possessione eius inceptus, scilicet die 1 Januarii anno Domini 1817 - 1832.

d. Liber metrices baptisatorum, defunctorum et copulatorum ecclesiae Lgotensis sub regimine Ignatii Marszałkiewicz comendarii eiusdem ecclesiae Lgotensis 1832 - 1843.

e. Liber metrices baptisatorum, copulatorum et defunctorum ecclesiae Lgotensis sub regimine Thomae Zakrzewski eiusdem ecclesiae Lgotensis commendarii inceptus die 1 – ma Januarii anno Domini 1844 - 1850.

2. Inne księgi:

a. Księga urządzeń różnych procesów.

3. Dokumenty:

a. Kopia opisu wizytacji arcybiskupa Jana Łaskiego w 1521 r.

b. Opis Kościoła lgockiego w czasie wizytacji ks. Hipolita Chrzanowskiego z dnia 23 lipca 1809 r.

c. Spis funduszów z 1819 r.

d. Opis zamiany dziesięcin.

Druga połowa XIX w. przyniosła dla Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej dotkliwe straty. Po śmierci miejscowego proboszcza ks. Tomasza Zakrzewskiego w dniu 13 czerwca 1876 r. wszystkie akta parafialne zostały częściowo zniszczone i spalone, a pozostałą resztę archiwaliów zabrali mieszkańcy wsi do uszczelniania okien swoich domostw. Dopiero, kiedy dwa miesiące później probostwo w Lgocie Wielkiej objął ks. Marcin Kochański, przystąpił on do odzyskiwania utraconych dokumentów. Kilkakrotnie w czasie ogłoszeń parafialnych w niedzielę i święta poruszał on kwestię zwrotu archiwaliów. Miejscowi parafianie zwrócili część brakujących akt kościelnych. Podczas tego przykrego incydentu zaginęły księgi metrykalne prowadzone od 1653 r. Najwcześniejsze metryki zachowały się od 1754 r., zaś z pierwszej połowy XVIII w. w lgockim Archiwum Parafialnym były przechowywane jedynie luźne kartki z zapisem metrykalnym, stanowiące pozostałości z dawnych ksiąg. Zasób Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej pod koniec XIX w. stanowiły następujące pozycje:

1. Księgi metrykalne:

a. z lat 1754 - 1783.

b. z lat 1783 - 1806.

c. z lat 1806 - 1808.

d. z lat 1808 - 1900 - kompletnie notowane i wyrażające się w znacznej liczbie ksiąg.

2. Inne księgi:

a. Mszały stare - 2.

3. Dokumenty:

a. Pismo arcybiskupa gnieźnieńskiego, skierowane do kolatorów Kościoła lgockiego z dnia 24 lutego 1763 r.

b. Pismo arcybiskupa gnieźnieńskiego, skierowane do kolatorów Kościoła lgockiego z dnia 26 września 1765 r.

c. Wyciąg z ksiąg Kapituły Metropolitalnej w Gnieźnie z 1769 r., mówiący o powstaniu parafii w Lgocie Wielkiej.

d. Opis zamiany gruntów Kościoła lgockiego w 1794 r.

e. Opis Kościoła lgockiego z dnia 8 sierpnia 1797 r.

f. Opis Kościoła lgockiego w czasie wizytacji ks. Hipolita Chrzanowskiego z dnia 23 lipca 1809 r.

g. Zapis gruntów w Wiewiórowie Szlacheckim na rzecz Kościoła lgockiego, uczyniony przez dziedzica Wiewiórowa               Pawła Wiewiórowskiego w 1641 r.

h. Spis funduszów z 1819 r.

i. Opis zamiany dziesięcin.

Wiek XX nie zapisał się zbyt chlubnie w historii akt parafialnych Lgoty Wielkiej, gdyż przyniósł liczne straty w zbiorach Archiwum Parafialnego. Przebieg działań wojennych w latach 1914 - 1918 pozostawił po sobie ślady zniszczeń w lgockim Archiwum Parafialnym. Donoszą o tym protokoły wizytacji biskupich i dziekańskich. Nie podają one jednak bliższych wiadomości o stanie Archiwum⁴¹. W czasie drugiej wojny światowej archiwalia parafialne były chronione przez miejscowe duchowieństwo. Do grona najbardziej zasłużonych kapłanów, troszczących się o dokumenty parafialne, wpisał się ks. Walenty Patykiewicz, który w 1942 r. pełnił w parafii lgockiej obowiązki wikariusza⁴². Sporządził on w maju 1942 r. katalog całego zbioru Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej. Cały zespół akt został poddany gruntownej reorganizacji i podzielony tematycznie przez niego na dwa bloki:

1. Księgi metrykalne:

a. z lat 1719 - 1753.

b. z lat 1753 - 1785.

c. z lat 1783 - 1808.

d. z lat 1806 - 1824.

e. z lat 1817 - 1832.

g. z lat 1832 - 1843.

h. z lat 1844 - 1858.

i. z lat 1773 - 1835, a dotyczące sąsiedniej parafii w Krępie.

j. z lat 1835 - 1856, a dotyczące sąsiedniej parafii w Krępie.

2. Dokumenty:

a. Akta, umieszczone w papierowej teczce:

- Rozporządzenia władzy duchowej i świeckiej z lat 1811 -  1819, 1816 - 1830.

- Listy pasterskie i kilka ukazów z lat 1811 - 1831.

- Rozporządzenia, dotyczące Urzędu Stanu Cywilnego z lat 1809 - 1829.

- Rozporządzenia biskupa włocławskiego z lat 1876 - 1900.

- Rozporządzenia biskupa włocławskiego z lat 1876 - 1906.

- Rozporządzenia gminne z lat 1877 - 1895.

b. Akta, umieszczone w papierowej teczce:

- Akta dozoru kościelnego z lat 1818 - 1856.

- Rachunki pokładnego z lat 1870 - 1902.

c. Akta, umieszczone w papierowej teczce:

- Księga Bractwa Różańca św.

- Księga bracka ze spisami członków z lat 1818 - 1874.

- Księga bracka ze spisami członków z lat 1872 - 1897.

d. Akta, umieszczone w papierowej teczce:

- Księga parafialnego przychodu i rozchodu z lat 1876 - 1906.

- Księga parafialnego przychodu i rozchodu z lat 1906 - 1921.

e. Akta, umieszczone w papierowej teczce:

- Akta Kościoła lgockiego z lat 1763 - 1899.

- Akta Kościoła lgockiego z lat 1844 - 1900.

f. Księga wizytacji biskupich od 1885 r.

g. Wykaz oryginalnych dokumentów parafii lgockiej:

- Pismo arcybiskupa gnieźnieńskiego, skierowane do kolatorów Kościoła lgockiego z dnia 24 lutego 1763 r.

- Pismo arcybiskupa gnieźnieńskiego, skierowane do kolatorów Kościoła lgockiego z dnia 26 września 1765 r.

- Opis Kościoła lgockiego z dnia 8 sierpnia 1797 r.

- Opis Kościoła lgockiego z dnia 8 listopada 1800 r.

- Wykazy statystyczne parafii z 1823 - 1824 r.

- Wykaz sreber z dnia 26 maja 1831 r.

- Pismo kolatora Ignacego Rutkowskiego z dnia 12 sierpnia 1839 r.

- Dane statystyczne urodzeń, ślubów i zejścia z 1844 r.

- Dane statystyczne urodzeń, ślubów i zejścia w parafiach Lgota Wielka i Krępa z 1845 r.

- Protokół wizytacyjny dziekana z 1852 r.

- Wykaz wiernych, przystępujących do Komunii św. w 1860 r.

- Pismo, dotyczące gruntów parafialnych z 1866 r.

- Protokół oznakowania zawalonej organistówki z 20 kwietnia 1868 r.

- Wiadomości statystyczne i historia parafii lgockiej z 1871 r.

- Spis inwentarza kościelnego z dnia 1 sierpnia 1876 r.

- Pisma, informujące o obmurowaniu cmentarza i budowie plebani z 1878 r. i 1885 r.

- Ustawy brackie z 1880 r.

- Dane statystyczne ludności z 1892 r.

- Protokół rewizji ksiąg metrykalnych z 1899 r.

h. Odpisy ważniejszych dokumentów:

- Opis parafii w czasie wizytacji arcybiskupa Jana Łaskiego w 1521 r.

- Spis inwentarza kościelnego z 1728 r.

- Opis prac przy kościele z lat 1733 - 1744.

- Spis inwentarza kościelnego z dnia 22 marca 1763 r.

- Spis inwentarza kościelnego z dnia 23 listopada 1803 r.

- Spis inwentarza kościelnego z dnia 23 lipca 1810 r.

i. Wykaz oryginalnych dokumentów parafii krępskiej:

- Dekret na dziesięcinę snopową z 1639 r.

- Spis funduszów Kościoła z dnia 15 lutego 1819 r.

- Spis inwentarza parafialnego z 10 lipca 1826 r.

- Wykaz Mszy św. - funduszowych z lat 1827 - 1830.

- Wykaz sreber z dnia 25 maja 1830 r.

- Rachunek i fundusz pokładnego z 1846 r.

- Protokół dozoru kościelnego z dnia 31 marca 1850 r.

- Dane statystyczne z 1860 r.

- Opis zabudowań i gruntów parafialnych z dnia 26 lipca 1866   r.

- Opis zabudowań i gruntów parafialnych z dnia 7 sierpnia 1866 r.

- Dokument na ołtarz uprzywilejowany z 31 sierpnia 1880 r.

- Szkic położenia parafii Krępa.

Prawdopodobnie w czasie okupacji hitlerowskiej w latach 1942 - 1945 ucierpiała znaczna część zbioru Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej. Nie można ustalić jakie były przyczyny i okoliczności zniszczenia archiwaliów, ponieważ nie zachowały się z tego okresu żadne wiadomości, mówiące o losach miejscowego zespołu akt. Taką hipotezę można jedynie poprzeć faktem, iż w okresie powojennym archiwalia parafialne były należycie zabezpieczane i przechowywane. Pokaźne braki w zasobie lgockiego Archiwum Parafialnego, szczególnie w zbiorze dokumentów, nasuwają jednoznacznie supozycję o tragicznym wpływie drugiej wojny światowej na dzieje Archiwum Parafialnego w Lgocie Wielkiej.

Po zakończeniu okupacji hitlerowskiej archiwariusz Kurii Diecezjalnej w Częstochowie ks. Walenty Patykiewicz rozpoczął akcję gromadzenia łacińskich ksiąg metrykalnych z archiwów parafialnych obszaru całej diecezji częstochowskiej.  W akcję gromadzenia łacińskich ksiąg metrykalnych włączyło się również Archiwum Parafialne w Lgocie Wielkiej. Z lgockiego zespołu akt została dokonana ekstradycja sześciu łacińskich ksiąg metrykalnych do Archiwum Diecezjalnego w Częstochowie. Księgi te zawierały zapisy metrykalne z następujących lat: 1719 - 1753, 1783 - 1809, 1806 - 1823, 1817 - 1832, 1832 - 1843, 1844 - 1858.

Kształtowanie się zasobu archiwalnego w parafii lgockiej przebiegało na przestrzeni czterech wieków. W miejscowej kancelarii parafialnej powstał zespół akt, który z zależności od różnych okoliczności ulegał zmianom. W obecnym czasie Archiwum Parafialne w Lgocie Wielkiej posiada bogaty zbiór metryk kościelnych i innych ksiąg.

Opracował ks. dr. Jacek Kapuściński